Απάθεια είναι η ακινησία της
ψυχής προς την κακία. Είναι η έλλειψη ενεργείας των παθών. Είναι η απελευθέρωση
της ψυχής, από την έλξη των παθών και κατά συνέπεια η αποχή του σώματος, από
την έμπρακτη αμαρτία. Απάθεια είναι αδύνατο να την αποκτήσει κανείς, χωρίς το
έλεος του Χριστού. (Όσιος Θαλάσσιος)
Η τέλεια απάθεια είναι νοητή
ακτημοσύνη. Όταν ο νους φτάσει σ' αυτήν, εγκαταλείπει τα γήινα. Τέλεια απάθεια
έχει εκείνος, που ούτε προς τα πράγματα έχει πάθος, ούτε προς τις μνήμες τους.
Η άκρα απάθεια, κάνει τα νοήματα απαθή. Ιδίωμα της απάθειας είναι η αληθινή
διάκριση. Εκείνος που έχει διάκριση, πράττει τα πάντα με μέτρο και κανόνα. (Όσιος
Θαλάσσιος)
Η ελευθερία από τα πάθη
είναι συγχώρηση των αμαρτιών. Όποιος δεν ελευθερώθηκε με τη Χάρη από τα πάθη,
δεν έλαβε ακόμη την συγχώρηση. (Όσιος Θαλάσσιος)
Υγεία της ψυχής είναι η
απάθεια και η γνώση. Είναι αδύνατον να την αποκτήσει κανείς, εφόσον είναι
υποδουλωμένος στις ηδονές. (Όσιος Θαλάσσιος)
Από την υπακοή γεννάται η
ταπείνωση και από την ταπείνωση γεννιέται η απάθεια. (ΆγιοςΙωάννηςτηςΚλίμακος)
Εκείνος που τρέχει να φθάσει την απάθεια και τον Θεό, κάθε ημέρα που δεν συνέβη να τον κακολογήσουν, σκέπτεται ότι ζημιώθηκε πολύ. (ΆγιοςΙωάννηςτηςΚλίμακος)
Απάθεια έχει η ψυχή που
ταυτίστηκε τόσο με τις αρετές, όσο οι εμπαθείς με τις ηδονές. Από την ταπείνωση
γεννιέται η απάθεια. (Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος)
Απάθεια είναι όχι το να μην
αισθάνεσαι τα πάθη, αλλά το να μην τα δέχεσαι
και να μην συγκατατίθεσαι σ' αυτά. (Άγιος
Ισαάκ ο Σύρος)
Οι υψηλές πνευματικές κορυφές, είναι πολύ δύσκολο να κατακτηθούν. Απαιτούν ταπείνωση καί πολύ κόπο και μακροχρόνιους αγώνες. Η Χάρη του Θεού δεν επισκιάζει εύκολα τον άνθρωπο, γιατί πρέπει προηγουμένως να καθαριστεί από κάθε μολυσμό. (Άγιος
Ισαάκ ο Σύρος)
Άλλο πράγμα είναι η απάθεια
της ψυχής και άλλο η απάθεια του σώματος. Η πρώτη καθαγιάζει και το σώμα με τη
λαμπρότητά της και τη φωτοχυσία του Πνεύματος. Η άλλη, από μόνη της δεν ωφελεί
διόλου εκείνον που την απέκτησε. (Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος)
Απάθεια είναι η ειρηνική
κατάσταση της ψυχής κατά την οποία η ψυχή γίνεται δυσκίνητη προς το κακό. (Άγιος
Μάξιμος ο Ομολογητής)
Όταν ούτε πεις, ούτε πράξεις
κάτι αισχρό κατά διάνοια και όταν δεν μνησικακείς εναντίον εκείνου που σε
ζημίωσε ή σε κατηγόρησε και όταν την ώρα της προσευχής διατηρείς πάντοτε το νου
σου άϋλο και ασχημάτιστο, τότε να γνωρίζεις ότι έφθασες στα όρια της απάθειας
και της τέλειας αγάπης. (Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής)
Μεγάλο πράγμα να μην έχει
κανείς πάθος προς τα πράγματα. Όμως πολύ μεγαλύτερο απ' αυτό είναι να μένει
απαθής προς τα νοήματά τους. (Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής)
Μην νομίζεις ότι έχεις
τέλεια απάθεια, όταν δεν είναι παρόν το πράγμα που ερεθίζει κάποιο πάθος. Όταν
παρουσιαστεί αυτό και εσύ μένεις ανεπηρέαστος και από αυτό και από τη μνήμη του
κατόπιν, τότε να γνωρίζεις ότι έφτασες στα όρια της απάθειας. Αλλά ούτε τότε να
μην αμελήσεις, γιατί αρετή που πολυκαιρίζει νεκρώνει τα πάθη, όταν όμως
παραμελείται, αυτά πάλι ξεσηκώνονται. (Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής)
Πρώτη απάθεια είναι η τέλεια
αποχή από τα έμπρακτα κακά, η οποία παρατηρείται στους αρχαρίους. Δεύτερη, η
τέλεια αποβολή από τη διάνοια των λογισμών της συγκαταθέσεως στα κακά, η οποία
γίνεται σ' εκείνους που επιδιώκουν έλλογα την αρετή. Τρίτη, η τέλεια ακινησία
της επιθυμίας προς τα πάθη· αυτή υπάρχει σ' εκείνους που βλέπουν νοερά μέσω των
σχημάτων των ορατών τους λόγους τους. Τέταρτη απάθεια είναι η πλήρης κάθαρση
και αυτής της ψιλής φαντασίας, η οποία γίνεται σ' εκείνους που με τη γνώση και
τη θεωρία έκαναν το νου τους καθαρό και διαφανή καθρέφτη του Θεού. Εκείνος
λοιπόν που καθάρισε τον εαυτό του από την ενέργεια των παθών, ελευθερώθηκε από
τη διανοητική συγκατάθεση σ' αυτά, σταμάτησε να κινείται προς τα πάθη με την
επιθυμία του και έκανε το νου του αμόλυντο και από την ψιλή φαντασία των παθών,
έχοντας και τις τέσσερις γενικές απάθειες, βγήκε έξω από την ύλη και τα υλικά
και τρέχει να φτάσει το νοερό και Θεϊκό και ειρηνικό τέρμα των νοητών. (Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής)
Τα 4 είδη της απάθειας:
Πρώτη απάθεια εννοεί την κίνηση του σώματος που μένει ανέπαφη από την
ενεργητική αμαρτία. Δεύτερη, την τέλεια αποβολή από την ψυχή των εμπαθών
λογισμών, με την οποία μαραίνεται ολωσδιόλου η κίνηση των παθών της πρώτης
απάθειας, καθώς δεν έχει να την διεγείρουν σε ενέργεια οι εμπαθείς λογισμοί.
Τρίτη, την τέλεια ακινησία της επιθυμίας προς τα πάθη, για την οποία συμβαίνει
και η δεύτερη απάθεια που συνίσταται στην καθαρότητα των λογισμών. Τέταρτη
απάθεια εννοεί την τέλεια απόθεση από τη διάνοια όλων των αισθητών φαντασιών,
από την οποία δημιουργήθηκε η τρίτη, που δεν έχει τις φαντασίες των αισθητών να
μορφοποιούν σ' αυτή τις εικόνες των παθών. (Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής)
Αυτός που θέλει να αρέσει
στον Κύριο. δείχνει την ίδια προθυμία τόσο σε εκείνους που τον επαινούν, όσο
και σε εκείνους που τον κατηγορούν. (Μέγας Βασίλειος)
Όπως τη βάτο την τύλιγε η φλόγα αλλά δεν την έκαιγε
(Έξοδος 3,2), έτσι και εκείνοι που έλαβαν το χάρισμα της απάθειας, αν και έχουν πολύ βαρύ και θερμό σώμα, καθόλου δεν ενοχλεί, ούτε βλάπτει τη σάρκα ή το νου η θερμότητα του σώματός τους. (Άγιος Ιωάννης ο Καρπάθιος)
Αν ποθείς την απάθεια, θα
την πετύχεις με την υπακοή και την ταπείνωση. Απάθεια βέβαια έχει, όχι εκείνος
που άλλοτε ενοχλείται από τα πάθη και άλλοτε ηρεμεί και αναπαύεται, αλλά
εκείνος που ακατάπαυστα απολαμβάνει την απάθεια και μένει ακίνητος ενώ είναι
παρόντα τα πάθη και οι αιτίες τους. Ακόμη περισσότερο, εκείνος που ούτε από τα
νοήματα των παθών δεν επηρεάζεται. (Όσιος Θεόγνωστος)
Μην επιθυμείς την απάθεια
πρόωρα, για να μην πάθεις ό,τι έπαθε ο Πρωτόπλαστος, τρώγοντας πριν από την ώρα
από το δένδρο της γνώσεως. Να εργάζεσαι υπομονετικά, με γενική εγκράτεια και
συνεχή προσευχή και να φυλάγεις με αυτομεμψία και άκρα ταπεινοφροσύνη εκείνα
που εργάστηκες. Kαι έπειτα απ' αυτά περίμενε στον κατάλληλο καιρό και τη χάρη
της απάθειας. Έπειτα από τη μεγάλη τρικυμία και ταραχή, περίμενε και το λιμάνι
της αναπαύσεως. Γιατί δεν είναι άδικος ο Θεός, σ' εκείνους που βαδίζουν σωστά,
να μην ανοίξει την πύλη της απάθειας, όταν πρέπει. (Όσιος Θεόγνωστος)
Το να πει κάποιος ότι το ψωμί αυτό έχει γίνει από σιτάρι, είναι εύκολο, πρέπει όμως να μας πει με ποιό ειδικότερο τρόπο κατασκευάζεται και γίνεται ψωμί. Το να ομιλεί κάποιος για την απάθεια και την τελειότητα είναι εύκολο, το να ζήσει όμως στην πράξη την κατάσταση της τελειότητας, είναι κατόρθωμα για λίγους. (ΆγιοςΜακάριοςοΑιγύπτιος)
Θαυμάζω αν κανείς που χορταίνει
την κοιλιά του με φαγητά, θα μπορέσει ποτέ να αποκτήσει απάθεια. Απάθεια εννοώ,
όχι την αποχή της αμαρτίας που γίνεται με την πράξη· γιατί αυτή λέγεται
εγκράτεια. Αλλά, εκείνη που ξεριζώνει ολοκληρωτικά από τη διάνοια τις εμπαθείς
έννοιες, η οποία λέγεται καθαρότητα της καρδιάς. Από την εγκράτεια και την
ταπείνωση γεννιέται η απάθεια. (Άγιος Θεόδωρος Εδέσσης)
Είναι πιο εύκολο να
καθαρίσει κανείς μια ακάθαρτη ψυχή, από το να ξαναφέρει στην υγεία μια ψυχή
καθαρμένη που λερώθηκε πάλι. Γιατί είναι ευκολότερο να κατορθώσουν την απάθεια
εκείνοι, που μόλις απαρνήθηκαν την σύγχυση του κόσμου, σε οποιαδήποτε
αμαρτήματα και αν έχουν πέσει· σ' εκείνους όμως που γεύθηκαν πόσο γλυκός είναι
ο λόγος του Θεού και βάδισαν το δρόμο της σωτηρίας και κατόπιν γύρισαν πίσω
στην αμαρτία, είναι κάπως δυσκολοκατόρθωτη η απάθεια. Από το ένα μέρος εξαιτίας
της κακής έξεως και πονηρής συνήθειας και από το άλλο, εξαιτίας του δαίμονα της
λύπης, που μένει πάντα στις κόρες των ματιών και προσφέρει την εικόνα της
αμαρτίας. Η πρόθυμη όμως και φιλόπονη ψυχή, εύκολα κατορθώνει και αυτό το
δυσκολοκατόρθωτο, με την βοήθεια της Θείας Χάρης, η οποία δείχνει σ' εμάς
μακροθυμία και φιλανθρωπία και μας προσκαλεί στη μετάνοια, υποδεχόμενη με
ανέκφραστη ευσπλαχνία και συμπάθεια όσους επιστρέφουν, όπως έχουμε διδαχθεί από
την παραβολή του ασώτου υιού. (Άγιος Θεόδωρος Εδέσσης)
«Ένδυμα γάμου» είναι η
απάθεια της λογικής ψυχής, που χωρίστηκε από τις κοσμικές ηδονές και απαρνήθηκε
όλες τις ανάρμοστες επιθυμίες και ασχολείται με φιλόθεες σκέψεις και την μελέτη
Θείων θεωριών. Όταν όμως ξεπέσει στα πάθη της ατιμίας και στην γύρω απ' αυτά
απασχόληση, τότε ξεντύνεται το φόρεμα της σωφροσύνης και εξαθλιώνεται φορώντας
σχισμένα και καταλερωμένα κουρέλια, όπως διδάσκεται στα Ευαγγέλια, ότι ο δούλος
εκείνος που δέθηκε χέρια και πόδια και ρίχθηκε στο σκότος το εξώτερο, με
τέτοιους λογισμούς και πράξεις είχε υφασμένο το ένδυμα· και ο Κύριος δεν τον
έκρινε άξιο, για τους θείους και άφθαρτους γάμους. (Άγιος Θεόδωρος Εδέσσης)
Απάθεια δεν είναι το να μην
μας πολεμούν οι δαίμονες, αλλά
ενώ μας πολεμούν, να μένουμε απολέμητοι. Οι σιδερόφρακτοι πολεμιστές τοξεύονται
από τους αντιπάλους τους, ακούνε και τον ήχο του βέλους, ακόμη βλέπουν και τα
βέλη που ρίχνουν εναντίον τους οι εχθροί, αλλά δεν τραυματίζονται λόγω της
στερεότητας των πολεμικών ενδυμάτων τους. Αλλά εκείνοι μένουν απολέμητοι,
επειδή είναι περιφραγμένοι από σιδερένια ενδύματα. Εμείς όμως, φορώντας την
πανοπλία του αγίου φωτός και την περικεφαλαία της σωτηρίας και οπλισμένοι με
όλα τα καλά έργα, ας διασπάσουμε τις σκοτεινές φάλαγγες των δαιμόνων. Γιατί την
καθαρότητα δεν τη φέρνει μόνο το να μην πράττουμε τα κακά, αλλά και το να
καταστρέψουμε ολότελα τα κακά, με την επιμέλεια των καλών. (Άγιος Διάδοχος Φωτικής)
Νους απαθής είναι εκείνος
που υπέταξε τα πάθη του και ξεπέρασε τη λύπη και τη χαρά. Αυτός ούτε από τις
προσβολές των θλίψεων σκυθρωπάζει, ούτε χαλαρώνει από την ευθυμία και τη χαρά,
αλλά η ψυχή του στις μεν θλίψεις είναι χαρούμενη, στις δε χαρές συγκρατημένη
και χωρίς να ξεφεύγει από το μέτρο. (Άγιος Νικήτας ο Στηθάτος)
Εκείνος που έφτασε τα σύνορα
της απάθειας έχει αγαθή υπόληψη για όλους, σκέφτεται πάντοτε για όλους καλά,
όλους τους βλέπει αγίους και αγνούς και έχει ορθή κρίση για τα Θεία και
ανθρώπινα πράγματα. Έτσι, δεν αγαπά τίποτε από τα υλικά πράγματα του κόσμου για
τα οποία φροντίζουν τόσο πολύ οι άνθρωποι και έχοντας γδυθεί κατά το νου από
την παγκόσμια αίσθηση, ανατρέχει προς τους ουρανούς και το Θεό, καθαρός από
κάθε λάσπη και ελεύθερος από κάθε δουλεία... (Άγιος Νικήτας ο Στηθάτος)
Είναι αδύνατον να φτάσει
κανείς στην απάθεια, χωρίς την νοερά προσευχή. (Άγιος Ιγνάτιος
Μπριαντσιανίνωφ)
Η απάθεια είναι όχι μόνο η
αποφυγή εφάρματων - εμπαθών έργων, αλλά
η εξάλειψη ακόμα και της επιθυμίας τους. Απαθής είναι όποιος έχει κατανικήσει την προσκόλληση
σ' όλους τους λογισμούς που εξαναγκάζουν ή εξαπατούν, βρίσκεται πάνω απ' όλα τα πάθη, δεν ταράζεται και δεν ενοχλείται από τίποτα
εγκόσμιο, δεν φοβάται θλίψεις ή δυστυχίες ή κινδύνους και
δεν τρομάζει ούτε μπροστά στο θάνατο, που τον θεωρεί ως σύμβολο της αιωνίας ζωής. Απαθής είναι εκείνος, που όταν
βασανίζεται είτε από τους ανθρώπους είτε από τους δαίμονες, ούτε σημασία δίνει ούτε το θεωρεί αυτό κακό, λες και βασανίζεται κάποιος άλλος. Η απάθεια δεν είναι ειδική αρετή, αλλά η περιεκτική ονομασία όλων των αρετών μαζί. (Όσιος Παϊσιος ο Βελιτσκόφσκυ)
Με το να κόβει κανείς το
θέλημά του, αποκτά την «απροσπάθεια» και απ' αυτήν, έρχεται με τη Χάρη του Θεού, σε τέλεια «απάθεια». Μπορεί σε μικρό χρονικό διάστημα, να
κόψει κανείς δέκα θελήματα και σας λέω πως: Κάνει ένα μικρό περίπατο και βλέπει κάτι και του λέει ο λογισμός: «Κοίταξε εκεί» και
λέει στο λογισμό: «Όχι δεν κοιτάζω καθόλου» και κόβει το θέλημά του και δεν προσέχει. Πάλι συναντάει μερικούς που κουβεντιάζουν και του λέει ο λογισμός: «Πες και εσύ αυτό» και κόβει το θέλημά του και δεν το λέει. Πάλι του λέει ο λογισμός: «Πήγαινε και ρώτησε τον μάγειρα τι μαγειρεύει» και δεν πάει, αλλά κόβει το θέλημά του. Βλέπει κάτι και του λέει ο λογισμός: «Ρώτησε ποιός το έφερε» και κόβει το θέλημά του και δεν ρωτάει. Και έτσι κόβοντας συχνά - πυκνά το θέλημά του, συνηθίζει να το κόβει και αρχίζοντας από τα μικρά
φτάνει να κόβει με άνεση και χαρά και τα μεγάλα. Έτσι καταλήγει να μην έχει καθόλου θέλημα, αλλά ο,τιδήποτε συμβεί τον αναπαύει, σαν να γίνεται με το θέλημά του. Και χωρίς να θέλει ο ίδιος να κάνει το θέλημά
του, βρίσκεται πάντοτε να το κάνει. Γιατί για οποίον δεν έχει δικό του θέλημα, καθετί που γίνεται είναι και δικό του. Και μ' αυτόν τον τρόπο φτάνει, όπως είπαμε, να μην έχει «προσπάθεια» και από την «απροσπάθεια» έρχεται στην «απάθεια». (Αββάς Δωρόθεος)
Μόνο όταν τελειοποιηθείς
στην Αγάπη, μπορείς να φτάσεις στην Απάθεια. (Γερόντισσα Γαβριηλία Παπαγιάννη)
Η σωματική άσκηση, μας
παιδαγωγεί και μας βοηθάει, να μην ενεργούμε τα πάθη μας. Αυτά όμως παραμένουν μέσα μας σαν φίδια, απλώς δεν τα αφήνουμε να μας δαγκώσουν. Αλλά κάποια μέρα, που θα κοιμώμαστε κουρασμένοι, από τον πολύ αγώνα, τα φίδια θα γεννήσουν και δεν θα χωρούν μέσα μας, οπότε θα βγουν και θα δαγκώσουν τους άλλους. Αυτό παθαίνουμε, όταν επιδιδώμαστε μόνο στην σωματική άσκηση. Και αφού η σωματική άσκηση, δεν μπορεί να εξαλείψει στο βάθος την αμαρτία, όπως τον φθόνο, την οργή και τα υπόλοιπα, χωρίς νήψη δεν φθάνουμε στην καθαρότητα. (Γέροντας Αιμιλιανός ο Σιμωνοπετρίτης)
Η υπακοή φέρει τον άνθρωπο όχι μόνο σε απάθεια σώματος, αλλά και πνευματική. (Γέροντας Εφραίμ ο Κατουνακιώτης)
Προσπάθησε να είσαι απαθής. Κανένα να μην λυπήσεις, για τίποτα να μην λυπηθείς. Νου να έχεις και νου να μην έχεις... Γλώσσα να έχεις και γλώσσα να μην έχεις... Μάτια
να έχεις και μάτια να μην έχεις... Αυτιά
να έχεις και αυτιά να μην έχεις... Με
καταλαβαίνεις; (Γέροντας Ιερώνυμος της Αιγίνης)
Το να γίνεις απαθής - με την Πατερική και όχι με τη Στωική έννοια του όρου - παίρνει καιρό και θέλει σκληρή δουλειά, με αυστηρή ζωή, νηστεία και αγρυπνία, προσευχή, ιδρώτα αίματος, ταπείνωση, την καταφρόνια του κόσμου, σταύρωση, τα καρφιά, τη λόγχη στην πλευρά, το ξύδι και τη χολή, εγκατάλειψη απ' τον καθένα, προσβολές από τρελούς αδελφούς συσταυρωμένους, βλαστήμιες απ' τους περαστικούς: και μετά - ανάσταση εν Κυρίω, την αθάνατη αγιότητα του Πάσχα. (π. Θεόκλητος Διονυσιάτης)
Εκείνοι που έφτασαν στην
κατάσταση της απαθείας, οποιαδήποτε εικόνα και αν δούνε, έστω και αμαρτωλή, δεν
περνάει στο υποσυνείδητό τους. Συμβαίνει κάτι παρόμοιο με την σφαίρα που
χτυπάει σε ένα τζάμι και εξοστρακίζεται. (π. Στέφανος Αναγνωστόπουλος)
Αν κατορθώσεις να θεωρείς
την περιφρόνηση σαν έπαινο, την φτώχεια καθώς και τον πλούτο και την στέρηση
σαν καλοπέραση, τότε μην φοβάσαι πια την αμαρτία. Όποιος φθάσει σ' αυτά τα
μέτρα, δεν έχει φόβο να πέσει σε πάθη ακάθαρτα και να πλανηθεί από τον διάβολο.
(Είπε Γέρων)
Δέν είμασται άξιοι να έχουμε
απάθεια, διότι χρειάζεται πολύς αγώνας και εγκράτεια και
ταπείνωση για να φθάσει κανείς στην τελειότητα, που ελάχιστοι δια πολλών χρόνων άσκηση και από
Χάριν Θεού την απέκτησαν. (Παππούς
Παναής από τη Λύση)
