Περί ψυχής

• Μη φοβηθήτε από των αποκτεννόντων το σώμα, την δε ψυχήν μη δυναμένων αποκτείναι· φοβήθητε δε μάλλον τον δυνάμενον και ψυχήν και σώμα απολέσαι εν γεέννη. [Μη φοβηθείτε τους διώκτες, που θανατώνουν το σώμα, δεν έχουν όμως την δύναμη να θανατώσουν την ψυχή. Αλλά να φοβηθείτε περισσότερο τον Θεό, που μπορεί την ψυχή και το σώμα να καταδικάσει εις την απώλειαν της κολάσεως.] (Κατά Ματθαίον 10,28)
• Τι ωφελείται άνθρωπος εάν τον κόσμον όλον κερδήση, την δε ψυχήν αυτού ζημιωθή; Ή τι δώσει άνθρωπος αντάλλαγμα της ψυχής αυτού; [Ποιά ωφέλεια έχει ο άνθρωπος, εάν κερδίσει όλο τον κόσμο, χάσει όμως την ψυχή του; Ή ένας άνθρωπος χάσει την ψυχή του, τί θα δώσει ως αντάλλαγμα, με το οποίο θα εξαγοράσει αυτήν, από την αιώνια απώλεια;] (Κατά Ματθαίον16,26)
• Τι γαρ ωφελήσει άνθρωπον εάν κερδήση τον κόσμον όλον, και ζημιωθή την ψυχήν αυτού; Ή τι δώσει άνθρωπος αντάλλαγμα της ψυχής αυτού; [Διότι τί θα ωφελήσει τον άνθρωπο, εάν κερδίσει ολόκληρο τον υλικό κόσμο και χάσει την ψυχήν του; Ή, τί θα δώσει άνθρωπος ως αντάλλαγμα, για να εξαγοράσει την ψυχήν του από τον Άδη, αφού ούτε ο κόσμος όλος δεν μπορεί να αντισταθμίσει την αξία της ψυχής; (Κατά Μάρκον 8,37-38)
• Η ψυχή είναι μια άϋλη ουσία, ασχημάτιστη, λογική, νοερά και αόρατη για τα σωματικά μάτια, η οποία προσδίδει στο σώμα ζωή. Το σώμα βρίσκεται μέσα στην ψυχή και όχι το αντίστροφο. Η ψυχή βρίσκεται στο σώμα, όπως η φωτιά βρίσκεται μέσα στο πυρακτωμένο σίδερο. (ΆγιοςΙωάννηςοΔαμασκηνός)
• Τί είναι ο θάνατος; Είναι σαν να βγάζουμε τα ρούχα μας. Όπως το ρούχο, έτσι η ψυχή φοράει το σώμα. Και αυτό βέβαια για λίγο, μέχρις ότου με τον θάνατο βγάλουμε αυτό το ρούχο και το ξαναφορέσουμε πολύ λαμπρότερο. (ΙερόςΧρυσόστομος)
• Τίποτα δεν θέτει στην ψυχή τόσο μεγάλη δύναμη, όσο το να απαλλαγεί κανείς από τα πλεονάζοντα υλικά αγαθά και τίποτα δεν την εξασθενεί τόσο πολύ, όσο το να είναι δεσμευμένη απ' αυτά. Σε κάθε περίσταση, να ρυθμίζουμε τον εαυτόν μας σύμφωνα με το συμφέρον της ψυχής μας. (ΙερόςΧρυσόστομος)
• Ω της ανοησίας σου! Είσαι τόσο κτηνώδης, τόσο άσχετος με τα αγαθά της ψυχής! Προσφέρεις στην ψυχή σου υλικά πράγματα, που είναι για την σάρκα και τελικά τα υποδέχεται ο βόθρος; (ΙερόςΧρυσόστομος)
• Γιατί δεν δείχνεις την ίδια φροντίδα για την ψυχή σου, όση μέριμνα έχεις για το σώμα σου; Γιατί όταν το σώμα σου βρίσκεται σε κακή κατάσταση και χρήματα ξοδεύεις, έστω και αν πρέπει να δανειστείς, όλα τα διαθέτεις και τα δαπανάς και στους ιατρούς προσφέρεις το σώμα σου με μεγάλη προθυμία, να το εγχειρίσουν, να το καυτηριάσουν και να το κάνουν αυτό που θέλουν, όταν όμως η ψυχή σου έχει πληγές και σκουλήκια (λόγω των αμαρτιών), δεν έρχεσαι στην Εκκλησία, η οποία θα σου καθαρίσει το σάπισμα της ψυχής, χωρίς να υποφέρεις και να πληρώσεις χρήματα; (ΙερόςΧρυσόστομος)
• Ο Θεός μας τα έδωσε όλα διπλά. Δύο μάτια, δύο χέρια, δύο πόδια, ώστε όταν ένα απ΄αυτά πάθει βλάβει, να εξυπηρετούμαστε από τ΄άλλο. Ψυχή όμως μας έδωσε μόνο μία. Αν την χάσουμε, με ποιά θα συντηρηθούμε; (ΙερόςΧρυσόστομος)
• Η ψυχή είναι απαλή και εύκολα πλάθεται. Παθαίνει όμως ό,τι και το νερό του Δούναβη, που γίνεται σκληρό σαν πέτρα από το κρύο, όταν έρθει η παγωνιά. Το ίδιο παθαίνει και η ψυχή μας από την αμαρτία και την πολλή ραθυμία: γίνεται σκληρή σαν την πέτρα. (ΙερόςΧρυσόστομος)
• Η ψυχή είναι σαν το κερί. Αν δηλ. κάνεις ψυχρές συζητήσεις, την πώρωσες και την σκλήρυνες, αν όμως κάνεις συζητήσεις θερμές, την μαλάκωσες και αφού την μαλάκωσες, την διαπλάθεις όπως θέλεις και της χαράζεις την βασιλική εικόνα. Ας κλείνουμε λοιπόν τα αυτιά μας στις άσκοπες συζητήσεις, δεν είναι μικρό κακό. Από αυτές προέρχονται όλα τα κακά. (Ιερός Χρυσόστομος)
• Φρόντιζε πιο πολύ την ψυχή και κάθε μέρα να την πλένεις με τα θερμά δάκρυα. Διότι μ' αυτό το ευλογημένο νερό, απαλλάσσεται η ψυχή από την βρωμιά και γίνεται λαμπρότερη... (Ιερός Χρυσόστομος)
• Την ψυχή πρέπει να την καλλωπίζουμε περισσότερο από το σπίτι μας, γιατί αυτό θα μείνει εδώ, την ψυχή μας όμως θα την πάρουμε στον ουρανό. (Ιερός Χρυσόστομος)
• Όπως παρέχεις στο σώμα διάφορα ενδύματα και το φροντίζεις σύμφωνα με την αλλαγή του καιρού και το είδος των ενδυμάτων, κατά τον ίδιο τρόπο να μην ανέχεσαι να περιέρχεται η ψυχή σου γυμνή από αγαθές πράξεις, αλλά να την ενδύεις και αυτήν, με τα ενδύματα που της αρμόζουν. (Ιερός Χρυσόστομος)
• Όπως ακριβώς κάθε μέρα στο σώμα προσφέρεις την ανάλογη τροφή και δαπανάς τα σχετικά χρήματα, έτσι και για την ψυχή. Δεν πρέπει να την αφήνεις να φθείρεται από την πείνα. Να της παρέχεις κατάλληλη τροφή. Και αυτή είναι η μελέτη των Γραφών και η παροχή πνευματικής νουθεσίας. (ΙερόςΧρυσόστομος)
• Όπως η γη όταν δεν ποτιστεί από την βροχή, όσο σπόρο και να ρίξει κανείς, δεν είναι δυνατόν να δώσει σιτάρι, έτσι και η ψυχή εάν δεν φωτιστεί προηγουμένως από τις Αγίες Γραφές, δεν είναι δυνατόν να παρουσιάσει καρπό αρετής, έστω και αν σπείρει κανείς χίλια λόγια σ' αυτήν. Και όπως η γη, εάν δεν σπέρνεται και δεν φυτεύεται, απλώς δίνει μόνο χόρτα, αγκάθια και τριβόλια έτσι και η ψυχή, όταν δεν έχει να κάνει κάτι από τα αναγκαία, επειδή δεν μπορεί να μένει αργή, αλλά οπωσδήποτε θέλει κάτι να κάνει, παραδίδεται στην εκτέλεση πονηρών έργων. Όσο πιο ακαλλιέργητη μένει η ψυχή, τόσο αυξάνονται και θεριεύουν τα πάθη της, τόσο περισσότερες και βαρύτερες γίνονται οι αμαρτίες της, που την οδηγούν τελικά στο θάνατο... (ΙερόςΧρυσόστομος)
• Η ψυχή που δεν θέλει να ακούσει πνευματικές διδασκαλίες, έχει πολύ αχαριστία και δυσωδία αμαρτιών. Όπως ακριβώς ένα στομάχι που είναι ασθενικό, δεν μπορεί να δεχτεί υγιεινές τροφές και δυσκολοχώνευτες, έτσι και η ψυχή που είναι κυριευμένη από αλαζονεία και ταραχή, που είναι αποχαυνωμένη και αχαλίνωτη, δεν μπορεί να δεχθεί τον πνευματικό λόγο. (ΙερόςΧρυσόστομος)
• Όπως οι νεκροί είναι άσχημοι και αναδίδουν δυσωδία, έτσι και οι ψυχές εκείνων που ζουν μέσα στην κακία, είναι γεμάτες από πολλή ακαθαρσία. (Ιερός Χρυσόστομος)
• Αν δούμε στο κρεβάτι μας φίδι να φωλιάζει, προσπαθούμε οπωσδήποτε να το σκοτώσουμε. Και τώρα που φωλιάζει στις ψυχές μας ο διάβολος, δεν λαμβάνουμε μέτρα, αλλά μένουμε αδιάφοροι... (Ιερός Χρυσόστομος)
• Αν κάποιος σε χρυσό δοχείο, που συνήθως έχει πάντοτε αρώματα, έριχνε κοπριά και βούρκο, δεν θα δεχόταν επιπλήξεις για ένα τέτοιο παράπτωμα; Για τα κιβώτια και για τα σκεύη θα δείχνουμε μεγάλη φροντίδα και θα θεωρούμε την ψυχή ευτελέστερη απ' αυτά; Μέσα στην ψυχή χύθηκε το πνευματικό μύρο και εμείς θα την σύρουμε σε σατανικές πομπές, σε σατανικά ακούσματα και θεάματα που είναι γεμάτα πορνεία; Και πες μου, πώς ο Θεός θα ανεχτεί κάτι τέτοια; (Ιερός Χρυσόστομος)
• Η ψυχή μας, δεν είναι από την φύση της, ούτε αγαθή, ούτε κακή, αλλά γίνεται ένα απ' αυτά τα δύο, από την προαίρεσή της. (Ιερός Χρυσόστομος)
• Ό,τι είναι ο ηνίοχος στο άρμα και ο κυβερνήτης στο πλοίο και ο μουσικός στο μουσικό όργανο, αυτό όρισε ο Δημιουργός να είναι η ψυχή στο γήινο αυτό σκεύος (το σώμα). (ΙερόςΧρυσόστομος)
• Η σχέση ψυχής - σώματος, είναι σχέση κιθαρίστα και κιθάρας. Η κιθάρα βγάζει τέτοιους ήχους, όπως την αναγκάζει ο κιθαρίστας. (ΙερόςΧρυσόστομος)
• Τίποτε δεν μπορεί να κάνει την ψυχή τόσο φιλοσοφημένη και επιεική και ήπια, όσο ή συνεχής ανάμνηση των αμαρτημάτων μας. (ΙερόςΧρυσόστομος)
• Όπως ο καθαρός ήλιος ανεβαίνει στον ορίζοντα, κατά τον ίδιο τρόπο λάμπει και η ψυχή που εγκαταλείπει το σώμα, όταν έχει καθαρή συνείδηση. (ΙερόςΧρυσόστομος)
• Δεν είναι το σώμα που τυφλώνει την ψυχή, μακριά μια τέ­τοια σκέψη, άνθρωπε, αλλά οι αμαρτωλές απολαύσεις. Και από πού προέρχεται η επιθυμία των αμαρτωλών απολαύσεων; Δεν προέρχεται καθόλου από το σώμα, αλλά από την πονηρή εσωτερική διάθεση... Δεν είναι όργανα του διαβόλου ούτε το σώμα, ούτε οι τροφές, αλλά μόνον οι αμαρτωλές απολαύσεις. (Ιερός Χρυσόστομος)
• Μην νομίσετε, ότι η ψυχή πεθαίνει, γιατί είναι αθάνατη. Θάνατος της ψυχής είναι η αμαρτία και η αιώνια κόλαση (Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος)
• Επειδή η ψυχή συγγενεύει με τις Ουράνιες δυνάμεις, πρέπει να ανυψώνεται μαζί τους τον περισσότερο καιρό. Επειδή όμως έχει και σώμα, πρέπει να φροντίζει και για τα γήινα τόσο, όσο επιβάλλει η υλική ανάγκη. (ΆγιοςΝείλοςοΑσκητής)
• Όπως για τη σωματική ανάπτυξη δεν δίδεται προς όλους η ίδια τροφή και τα ίδια φάρμακα, έτσι και η ψυχή κάθε ανθρώπου έχει ανάγκη ιδιαίτερης αγωγής. Άλλους τους επαναφέρει ο λόγος και άλλους το παράδειγμα ... Άλλους ωφελεί ο έπαινος και άλλους η επίπληξη... Άλλους ο δημόσιος έλεγχος και άλλους η ιδιαίτερη νουθεσία. (Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος)
• Το μικρό απονήρευτο παιδί, όταν βλέπει κάποιον που κάνει θεατρικά τεχνάσματα, ευχαριστείται και τον ακολουθεί από ακακία. Έτσι και η ψυχή μας, επειδή είναι απλή και αγαθή, γιατί έτσι πλάστηκε από τον αγαθό Κύριο, ευχαριστείται από τις προσβολές του διαβόλου που παριστάνει ψευδείς φαντασίες. Και έτσι εξαπατάται και τρέχει προς το κακό σαν να ήταν καλό και ανακατώνει τους λογισμούς της με τη φαντασία της δαιμονικής προσβολής. Θέλει να κάνει πραγματικότητα ό,τι ωραίο είδε στην φαντασία της. Και τότε αφού δώσει τη συγκατάθεσή της, πραγματοποιεί και με το σώμα εκείνη την αμαρτία που είδε με το νου της. (Άγιος Ησύχιος ο Πρεσβύτερος)
• Ο χαλκός όταν τον παραμελήσομε, εξαιτίας του χρόνου και της αχρησίας σαπίζει από τη σκουριά και γίνεται άχρηστος και άσχημος. Κατά τον ίδιο τρόπο και η ψυχή όταν μένει αργή και δεν φροντίζει για ενάρετη ζωή και επιστροφή στο Θεό, χωρίζεται με τις κακές πράξεις από τη φύλαξη και τη βοήθεια του Θεού και εξαιτίας της κακίας που προέρχεται από την αμέλεια και τη φροντίδα που έχει μόνο για το σώμα, σαν τον χαλκό καταστρέφεται από τη σκουριά και γίνεται άσχημη και άχρηστη και ακατάλληλη για σωτηρία. (ΜέγαςΑντώνιος)
• Εκείνος που εννόησε τι είναι η ψυχή, ζει με σωστό και θεάρεστο τρόπο και δεν υπακούει στο σώμα του, αλλά βλέποντας νοερά το Θεό, σκέφτεται και τα αιώνια αγαθά που χαρίζει ο Θεός στη ψυχή. (ΜέγαςΑντώνιος)
• Η όραση του σώματος είναι τα μάτια, ενώ η όραση της ψυχής είναι ο νους. Και όπως το σώμα χωρίς τα μάτια είναι τυφλό και δεν βλέπει τον ήλιο που φωτίζει την γη και την θάλασσα, έτσι και η ψυχή που δεν έχει καλό και φρόνιμο νου και ενάρετη ζωή, είναι τυφλή και δεν κατανοεί τον Θεό τον δημιουργό και ευεργέτη των όλων, ούτε Τον δοξάζει, ούτε μπορεί να απολαύσει την αφθαρσία Του και τα αιώνια αγαθά. (ΜέγαςΑντώνιος)
• Η καθαρή ψυχή, επειδή είναι αγαθή, φωτίζεται με μεγάλη λάμψη από το Θεό. Και τότε ο νους νοεί το αγαθό και γεννά λόγια θεάρεστα. Όταν όμως η ψυχή γεμίσει από τη βρωμερή λάσπη της κακίας, τότε επειδή ο Θεός την αποστρέφεται ή μάλλον επειδή η ψυχή χωρίζεται μόνη της από το Θεό, πονηροί δαίμονες μπαίνουν στην διάνοια του ανθρώπου και παρακινούν την ψυχή σε βδελυρές πράξεις: μοιχείες, φόνους, αρπαγές, ιεροσυλίες και όλα τα παρόμοια δαιμονικά έργα. (ΜέγαςΑντώνιος)
• Με 4 πράγματα σκοτίζεται η ψυχή: με το μίσος προς τον πλησίον, την εξουθένωση, την ζήλεια και τον γογγυσμό. (Άγιος Ησαϊας ο Αναχωρητής)
• Όταν η ψυχή μεθύσει από τη χαρά της ελπίδας και της ευφροσύνης του Θεού, το σώμα γίνεται αναίσθητο στις θλίψεις, ακόμη και αν είναι ασθενικό. Γιατί, ενώ βαστάζει διπλό βάρος, την ασθένεια και τη θλίψη, δεν ατονεί, αλλά απολαμβάνει τη χαρά του Θεού μαζί με την ψυχή και βοηθάει την ψυχή να χαρεί, αν και είναι ασθενικό. Αυτά συμβαίνουν, όταν εισέλθει η ψυχή στη χαρά του Πνεύματος. (Άγιος Ισαάκ ο Σύρος)
• Είναι αδύνατον η ψυχή να επιθυμήσει τα πνευματικά χαρίσματα, εάν δεν θεραπευτεί από την ασθένεια της κακίας και δεν αποκτήσει την φυσική της υγεία. (Άγιος Ισαάκ ο Σύρος)
• Να θεωρείς την αργία ως αρχή του σκοτισμού της ψυχής, ενώ τις συνομιλίες να τις θεωρείς σκοτισμό πάνω στον σκοτισμό. (Άγιος Ισαάκ ο Σύρος)
• Διηγούνται για ένα πουλί που το λένε σειρήνα, ότι όποιος ακούσει τη μελωδική φωνή του, τόσο πολύ αιχμαλωτίζεται, ώστε το ακολουθεί στην έρημο και ξεχνάει εξαιτίας του και τις ανάγκες της ίδιας του της ζωής και, στερούμενος τα απαραίτητα, πέφτει και πεθαίνει. Κάτι τέτοιο συμβαίνει και στην ψυχή. Όταν δηλαδή εμπέσει μέσα της η ουράνια γλυκύτητα, τότε από τη γλυκιά μελωδία των λόγων του Θεού, που τα αισθανόμαστε στο νου μας, ολόκληρη η ύπαρξή μας ακολουθεί το δρόμο της μελωδίας αυτής, με αποτέλεσμα να ξεχάσει τις σωματικές ανάγκες αυτής της ζωής και ακόμη να χάσει και την όρεξη για φαγητό και να υψωθεί, από τούτη τη ζωή, προς το Θεό. (Άγιος Ισαάκ ο Σύρος)
• Το παιδί, όσο βρίσκεται μέσα στα μητρικά σπλάχνα, ζει πολύ στενοχωρημένο. Όταν όμως γεννηθεί, βρίσκει την ελευθερία του και έρχεται σ' έναν κόσμο γεμάτο ζωή, ευρυχωρία κι απόλαυση. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με την ψυχή μας. Όσο βρίσκεται μέσα στην κοιλιά του παρόντος κόσμου, περνά θλίψεις και στενοχώριες. Όταν όμως βγει στην αιώνια ζωή, αναπνέει μέσα στην πνοή του Αγίου Πνεύματος και απολαμβάνει την δόξα του Θεού. (Άγιος Ισαάκ ο Σύρος)
• Κανείς δεν μπορεί να βλάψει μια πιστή ψυχή. Αλλά ο,τιδήποτε και αν πάθει, υπολογίζεται σαν κέρδος της. (Όσιος Ζωσιμάς)
• Είναι ανάγκη η ψυχή να παρατηρεί και να βλέπει άριστα μπροστά της μην τυχόν και στο ελάχιστο κυριευθεί από τη δύναμη του εχθρού. Όπως όταν κάποιο ζώο πιαστεί στην παγίδα από το ένα πόδι, αναγκαστικά λυγίζει όλο και πέφτει στα χέρια των κυνηγών, έτσι συμβαίνει συνήθως και στην ψυχή από τους δαίμονες. (Άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος)
• Όπως το βρέφος είναι εικόνα του τέλειου άνδρα, έτσι ακριβώς και η ψυχή είναι εικόνα του Θεού που την έπλασε. Όπως λοιπόν το παιδί όσο μεγαλώνει, τόσο γνωρίζει τον πατέρα του και όταν φτάσει σε ηλικία, τότε φαίνονται καθαρά τα χαρακτηριστικά του πατέρα στο γιο και του γιου στον πατέρα και του φανερώνεται η πατρική περιουσία, έτσι και η ψυχή πριν από την παρακοή, έμελλε να προοδεύει και να φτάσει σε τέλειο άνδρα(Εφ. 4,13). Εξαιτίας όμως της παρακοής βυθίστηκε σε πέλαγος λησμοσύνης και σε βυθό πλάνης, κατοικώντας στις πύλες του άδη. (Άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος)
• Από την ενέργεια θα καταλάβεις αν το φως που έλαμψε στην ψυχή σου, είναι από το Θεό ή από τοn σατανά. Αλλά και αυτή η ίδια η ψυχή, αν έχει δυνατή διάκριση, ευθύς από τη νοερή αίσθηση αναγνωρίζει τη διαφορά. Όπως το ξύδι και το κρασί στην όραση είναι τα ίδια, μετά τη γεύση όμως, τα διακρίνει ο λάρυγγας, έτσι και η ψυχή από αυτή τη νοερή αίσθηση και ενέργεια μπορεί να διακρίνει τα χαρίσματα του Πνεύματος και τα φαντάσματα του σατανά. (Άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος)
• Όπως ακριβώς αν κάποιος ζυμώνει το αλεύρι με το νερό, δίχως όμως να βάλει μέσα προζύμι ή όπως ακριβώς κάποιος θέλει να συντηρήσει κρέατα, χωρίς να βάλει όμως αλάτι που σκοτώνει τα σκουλήκια και εξαφανίζει την δυσοσμία, κατά τον ίδιο τρόπο να υποθέσεις πως όλη η ανθρωπότητα είναι κρέατα και άζυμα, το αλάτι και το προζύμι να θεωρήσεις ότι προέρχονται από την Θεία φύση του Αγίου Πνεύματος. Αν λοιπόν δεν ανακατευτεί και δεν μπει μέσα στη φύση των ανθρώπων η επουράνια πνευματική ζύμη και το αγαθό και το Άγιο ''αλάτι'' της Θεότητας, δεν πρόκειται να αλλάξει η ψυχή από την κατάσταση της δυσοσμίας, της κακίας και δεν θα απαλλαγεί από το βάρος και την αζυμότητα της πονηριάς. (ΆγιοςΜακάριοςοΑιγύπτιος)
• Ψυχή καθαρή είναι εκείνη, που ελευθερώθηκε από τα πάθη και ευφραίνεται ακατάπαυστα με την Θεία αγάπη. Ακάθαρτη είναι η ψυχή, που είναι γεμάτη από κακούς λογισμούς, από επιθυμίες και μίσος. (Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής)
• Η ψυχή ανάλογα με την προαίρεσή της, γίνεται ή κερί σαν φιλόθεη ή πηλός σαν φιλόϋλη. Όπως λοιπόν ο πηλός, όταν εκτεθεί στον ήλιο ξεραίνεται και το κερί μαλακώνει, το ίδιο συμβαίνει και με την ψυχή. Εκείνη που είναι δοσμένη στα εγκόσμια και υλικά, όταν έρθει σε επαφή με τον Χριστό, σκληραίνεται και χάνει κάθε ελπίδα σωτηρίας. Η φιλόθεη ψυχή όμως, όταν εκτεθεί στις φλογερές ακτίνες της Θείας Αγάπης, απαλύνεται, αποτυπώνει τους χαρακτήρες των Αγίων και γίνεται κατοικία Θεού. (Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής)
• Τίποτε δεν ελέγχει την διάθεση της ψυχής, όσο οι αντιδράσεις της κακοπαθιασμένης σάρκας. (Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής)
• Τρεις είναι οι δυνάμεις της ψυχής: το λογικό, ο θυμός και η επιθυμία. Με το λογικό ζητούμε, με την επιθυμία ποθούμε το αγαθό που ζητήσαμε, με το θυμό αγωνιζόμαστε γι' αυτό. Όσοι αγαπούν το Θεό, με αυτές τις δυνάμεις παραμένουν κοντά στο Θείο λόγο της αρετής και της γνώσεως• με τη μια τον ζητούν, με την άλλη τον ποθούν και με την τρίτη αγωνίζονται γι' αυτόν. (Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής)
• Το θυμικό μέρος της ψυχής, χαλιναγώγησέ το με την αγάπη. Το επιθυμητικό, μάρανέ το με την εγκράτεια. Και το λογιστικό, φτέρωσέ το με την προσευχή. Έτσι το φως του νου δεν σκοτεινιάζει ποτέ και η ψυχή κινείται λογικά και σωστά. (Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής)
• Αν κανείς δε μετατρέψει πρώτα τις δυνάμεις της ψυχής του με επίμονη μετάνοια και εντατική άσκηση και δεν τις κάνει έτσι όπως τις έδωσε ο Θεός, ούτε τον εαυτό του θα μπορέσει ποτέ να γνωρίσει, ούτε να αποκτήσει λογισμό κυρίαρχο στα πάθη, χωρίς αλαζονεία, απερίεργο, άδολο, απλό, ταπεινόφρονα, χωρίς φθόνο και συκοφαντία και τέτοιο, που να αιχμαλωτίζει κάθε νόημα, ώστε να υπακούει στο Χριστό. Αλλά ούτε και θα μπορέσει να δει την ψυχή του να καίγεται και να πυρπολείται από την αγάπη του Θεού, ούτε να υπερβαίνει τα όρια της εγκράτειας και να αρκείται σε ό,τι έχει και να επιθυμεί την κατάσταση αναπαύσεως στην οποία φτάνουν οι Άγιοι. Αν δεν τ' αποκτήσει αυτά με τέτοιο τρόπο, δεν θα μπορέσει ποτέ να αποκτήσει στην καρδιά πραότητα, ειρήνη, αοργησία, χρηστότητα, αφιλονεικία, ευσπλαχνία και ιλαρότητα, αφού η ψυχή θα στασιάζει έτσι εναντίον του εαυτού της και εξαιτίας της ταραχής των δυνάμεών της, θα μένει κλειστή στις ακτίνες του Πνεύματος. (Άγιος Νικήτας ο Στηθάτος)
• Όπως εκείνοι που ταξιδεύουν στη θάλασσα και καταλαμβάνονται από ναυτία, δεν το παθαίνουν αυτό από τη φύση της θάλασσας, αλλά εξαιτίας του νοσηρού χυμού που έχουν μέσα τους, έτσι και η ψυχή παθαίνει τον εμπαθέστατο εσωτερικό κλονισμό και την ταραχή όχι εξαιτίας των προσώπων, αλλά εξαιτίας της έξεως του κακού που βρίσκεται ακόμη μέσα της. (Άγιος Νικήτας ο Στηθάτος)
• Η ψυχή είναι πολύ βαθιά και μόνο ο Θεός την γνωρίζει. (ΌσιοςΠορφύριοςο Καυσοκαλυβίτης)
• Η ψυχή είναι ένας κήπος χωρισμένος σε 2 μέρη. Στον μισό φυτρώνουν αγκάθια και στον άλλο μισό φυτρώνουν λουλούδια. Εμείς έχουμε μια δεξαμενή νερού - τις δυνάμεις της ψυχής - με 2 βρύσες και 2 αυλάκια, που η μία κατευθύνει το νερό στα αγκάθια και η άλλη στα λουλούδια. Κάθε φορά, μόνο μία βρύση μπορούμε να ανοίξουμε. Αφήνουμε απότιστα τα αγκάθια και ανθίζουν τα λουλούδια. (ΌσιοςΠορφύριοςο Καυσοκαλυβίτης)
• Όταν έρθει και κατοικήσει σε όλο το χώρο της ψυχή μας ο Χριστός, τότε φεύγουν όλα τα προβλήματα και όλες οι στενοχώριες. Τότε φεύγει και η αμαρτία. (ΌσιοςΠορφύριos ο Καυσοκαλυβίτης)
• Όταν είναι κανείς άδειος από τον Χριστό, τότε έρχονται χίλια δύο άλλα και τον γεμίζουν: ζήλειες, μίση, ανία, μελαγχολία, αντίδραση, κοσμικό φρόνημα, κοσμικές χαρές. Προσπαθήστε να γεμίσετε τη ψυχή σας με τον Χριστό, για να μην την έχετε άδεια. (Όσιος Πορφύριος ο Καυσοκαλυβίτης)
• Στην ψυχή, που όλος ο χώρος της είναι κατειλημμένος από το Χριστό, δεν μπορεί να μπει και να κατοικήσει ο διάβολος, όσο κι αν προσπαθήσει, διότι δεν χωράει, δεν υπάρχει κενή θέση γι' αυτόν. (Όσιος Πορφύριος ο Καυσοκαλυβίτης)
• Υπάρχει μία ζωή αόρατη, η ζωή της ψυχής. Αυτή είναι πολύ ισχυρή και μπορεί να επιδράσει στον άλλον, έστω και αν μας χωρίζουν χιλιόμετρα. Αυτό γίνεται και με την κατάρα, η οποία είναι δύναμη που ενεργεί το κακό. Αν όμως πάλι, με αγάπη προσευχηθούμε για κάποιον, όση απόσταση κι αν μας χωρίζει, μεταδίδεται το καλό. Άρα και το καλό και το κακό δεν τα επηρεάζουν οι αποστάσεις. Μπορούμε να τα στείλομε σε αποστάσεις απέραντες. Ο θρούς της ψυχής μας φθάνει μυστηριωδώς και επηρεάζει τον άλλον, έστω και αν δεν εκφράσομε ούτε μια λέξη. Και χωρίς να μιλήσουμε, μπορεί να μεταδώσουμε το καλό ή το κακό, όση κι αν είναι η απόσταση που μας χωρίζει απ' τον πλησίον. Αυτό που δεν εκφράζεται έχει συνήθως περισσότερη δύναμη απ' τα λόγια. (Όσιος Πορφύριος ο Καυσοκαλυβίτης)
• Όταν η ψυχή μας είναι αγιασμένη, ακτινοβολεί το καλό. Στέλνομε τότε σιωπηλά την αγάπη μας, χωρίς να λέμε λόγια! (Όσιος Πορφύριος ο Καυσοκαλυβίτης)
• Τρεις δυνάμεις ενεργούν πάνω στην ψυχή: του καλού, του κακού και μια τρίτη δύναμη ουδέτερη, της ψυχής. (Όσιος Πορφύριος ο Καυσοκαλυβίτης)
• Όπως η ξυλόγλυπτη εικόνα έχει ατελείωτη δουλειά, όταν δουλευτεί με φακό, έτσι και η ψυχή του ανθρώπου έχει ατελείωτη δουλειά, όσο καθαρίζουν τα μάτια της ψυχής του ανθρώπου και γίνονται τηλεσκόπια. (Άγιος Παϊσιος ο Αγιορείτης)
• Όταν η ψυχή εξαγνιστεί, κατοικεί στον άνθρωπο το Άγιο Πνεύμα και χαριτώνεται ο άνθρωπος. Ενώ, όταν μολυνθεί με θανάσιμα αμαρτήματα, κατοικεί το ακάθαρτο πνεύμα. Όταν πάλι δεν είναι θανάσιμα μολυσμένη, τότε βρίσκεται υπό την επίδραση του πονηρού πνεύματος. (Άγιος Παϊσιος ο Αγιορείτης)
• Τα σωματικά τραύματα, όταν μείνουν απεριποίητα και σκληρυνθούν, δεν αισθάνονται τα φάρμακα των γιατρών, ενώ όταν καθαριστούν, επηρεάζονται από την ενέργεια του φαρμάκου και θεραπεύονται γρήγορα. Έτσι και η ψυχή, όσο δεν την επιμελείται κανείς και είναι ολόκληρη σκεπασμένη από τη λέπρα της φιληδονίας, δεν μπορεί να αισθανθεί το φόβο του Θεού, ακόμη και αν κανείς ακατάπαυστα της μιλάει για το φοβερό δικαστήριο του Θεού. Όταν όμως αρχίσει με τη μεγάλη προσοχή και επιμέλεια να καθαρίζεται, τότε αισθάνεται σαν ζωοποιό φάρμακο το φόβο του Θεού, ο οποίος την καίει με τους ελέγχους της συνειδήσεως στη φωτιά της απάθειας. Έτσι σιγά-σιγά καθαρίζεται ώσπου να φτάσει στην τέλεια κάθαρση. Και όσο λιγοστεύει ο φόβος, τόσο πληθαίνει η αγάπη της, μέχρις ότου φτάσει στην τέλεια αγάπη, όπου καθώς είπαμε δεν υπάρχει φόβος, αλλά απάθεια που κατορθώνεται όλη με τη δόξα του Θεού. Ας είναι λοιπόν σ' εμάς παντοτινό καύχημα καυχημάτων, πρώτα ο φόβος του Θεού και έπειτα η αγάπη, η οποία είναι η ολοκλήρωση της τελειότητας που νομοθετεί ο Χριστός. (Άγιος Διάδοχος Φωτικής)
• Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της καθαρής ψυχής είναι λόγος χωρίς φθόνο, ζήλος χωρίς κακία και ακατάπαυστος έρωτας της δόξας του Θεού. (Άγιος Διάδοχος Φωτικής)
• Πολύ λίγοι είναι εκείνοι που γνωρίζουν με ακρίβεια και διακρίνουν τα σφάλματά τους και των οποίων ο νους ποτέ δεν απομακρύνεται από τη μνήμη του Θεού. Τα μάτια μας, όταν έχουν την υγεία τους, μπορούν και βλέπουν τα πάντα, μέχρι και τα μικρά κουνούπια στον αέρα, ενώ αν χάσουν την υγεία και τη διαύγειά τους και αρχίσουν να βλέπουν θολά, τότε αν είναι κάτι μεγάλο μπροστά τους το βλέπουν αμυδρά και τα μικρά δεν τα βλέπουν καθόλου. Έτσι και η ψυχή, αν θεραπεύσει με τη μεγάλη προσοχή την αναπηρία που έχει υποστεί λόγω της φιλοκοσμίας της, τότε και τα πιο μικρά σφάλματά της, τα θεωρεί πολύ μεγάλα, και χύνει δάκρυα ακατάπαυστα με πολλή ευχαριστία. Αν όμως η ψυχή εξακολουθεί να έχει το κοσμικό φρόνημα, τότε και φόνο αν διαπράξει, ή κανένα άλλο αμάρτημα άξιο μεγάλης τιμωρίας, μόλις το αισθάνεται, ενώ τα μικρά αμαρτήματα ουδέ καν τα αντιλαμβάνεται, αλλά και ως κατορθώματα πολλές φορές τα νομίζει και δεν ντρέπεται η άθλια να τα διηγείται με καύχημα... (Άγιος Διάδοχος Φωτικής)
• Την εμπαθή επιθυμία μαραίνει η εγκράτεια ενωμένη με την ταπεινοφροσύνη· το φλογισμένο θυμό καταπραΰνει η αγάπη· το λογισμό που περιπλανιέται εδώ και εκεί, τον συγκεντρώνει η εντατική προσευχή με ενθύμηση του Θεού· και έτσι καθαρίζεται το τριμερές της ψυχής. (Άγιος Θεόδωρος Εδέσσης)
• Οι αναμνήσεις όσων πράξαμε μ' εμπάθεια, τυραννούν εμπαθώς την ψυχή μας. Όταν οι εμπαθείς ενθυμήσεις εξαλειφθούν ολότελα από την καρδιά μας, τότε έχομε σημάδι συγχωρήσεως των αμαρτιών μας. Γιατί έως ότου κινείται η ψυχή εμπαθώς, είναι φανερή η δύναμη της αμαρτίας πάνω της. (Άγιος Θεόδωρος Εδέσσης)
• Και όταν η ψυχή σου μιλά, καλύτερα εσύ να σιωπάς. Και σκύψε όσο μπορείς να την ακούσεις, γιατί η φωνή της είναι πάντα ψίθυρος, για να μην ενοχλεί την επιθυμία σου... (Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης)
• Όταν χάσει την ταπείνωση η ψυχή, χάνει συγχρόνως και τη Χάρη και την αγάπη για το Θεό και τότε σβήνει η φλογερή προσευχή. (Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης)
• Αν προσπαθούσαμε να γνωρίσουμε τι υπάρχει μέσα στον άνθρωπο, τότε θα βλέπαμε στην ψυχή του αγίου, τη Βασιλεία των Ουρανών, ενώ στην ψυχή του αμαρτωλού σκοτάδι και κόλαση. Και είναι ωφέλιμο να το ξέρουμε, γιατί θα είμαστε αιώνια είτε στη Βασιλεία είτε στην κόλαση... (ΆγιοςΣιλουανόςοΑθωνίτης)
• Επιμέλεια της ψυχής είναι η κακοπάθεια και η ταπείνωση. Με αυτά τα δύο ο Θεός συγχωρεί όλες τις αμαρτίες. (Όσιος Θαλάσσιος)
• H ψυχή σου εξομοιώνεται με όσα κάνεις, παίρνει τη μορφή και το σχήμα των πράξεών σου. Η εμφάνισή σου, το ντύσιμο, το βάδισμα και ο τρόπος που κάθεσαι, όπως και το φαγητό σου, το κρεβάτι, το σπίτι και τα έπιπλα του σπιτιού, όλα να είναι απλά. Και τα λόγια και το τραγούδι και η παρέα με το φίλο και αυτά να τείνουν στο μέτρο και όχι στην υπερβολή. (Μέγας Βασίλειος)
• Όχι μόνο η φωνή ή το βλέμμα δείχνει το είδος της ψυχής, όπως σαν καθρέφτη, αλλά και ο στολισμός του ανθρώπου και το γέλιο και το βήμα του ποδιού, αναγγέλλει γι' αυτόν. (Μέγας Βασίλειος)
• Ούτε ακάθαρτος καθρέπτης, μπορεί να δεχθεί τις αντανακλάσεις των εικόνων, ούτε ψυχή που είναι κατειλημμένη από τις βιοτικές φροντίδες και σκοτισμένη από τα πάθη τον σαρκικού φρονήματος, μπορεί να υποδεχθή τις ελλάμψεις του Άγιου Πνεύματος. (Μέγας Βασίλειος)
• Οι πνευματοφόρες ψυχές, όταν δεχτούν την λάμψη του Αγίου Πνεύματος και αυτές φτάνουν σε πνευματική τελειότητα και σε άλλους ακτινοβολούν την Χάρη. (Μέγας Βασίλειος)
• Η ψυχή που ερημώνεται από την παρουσία του Θεού, αναγκαστικά γίνεται κατοικία των ακαθάρτων πνευμάτων. (Μέγας Βασίλειος)
• Κύριε, έλέησέ με, γιάτρεψε την ψυχή μου που είναι βαρειά τραυματισμένη, διότι αμάρτησα σε Σένα. (Μέγας Βασίλειος)
• Μην δίνεις σημασία στη σάρκα, ούτε να επιδιώκεις με κάθε τρόπο ό,τι φαίνεται καλό σ' αυτήν, δηλαδή υγεία, ομορφιά, ηδονικές απολαύσεις, μακροζωϊα. Να μην θαυμάζεις τα χρήματα, την δόξα, την εξουσία. Μήτε πάλι να θεωρείς σπουδαία όσα είναι απαραίτητα για τούτη την πρόσκαιρη ζωή καα ν' αφοσιώνεσαι εξολοκλήρου σ' αυτήν, αδιαφορώντας για την αιώνια ζωή. Αλλά την ψυχή σου να προσέχεις. Αυτήν να φροντίζεις και να στολίζεις. Καθάρισέ την από τον ρύπο της αμαρτίας. Διώξε από πάνω της τα αίσχη της κακίας και με το κάλλος της αρετής ανάδειξέ την πανέμορφη και φωτεινή... (ΜέγαςΒασίλειος)
• Με το σώμα και την ψυχή συμβαίνει ό,τι και με μια ζυγαριά: αν παραφορτώσεις τον ένα της δίσκο, οπωσδήποτε θα κάνεις ελαφρότερο τον άλλο. Όταν λοιπόν το σώμα καλοπερνά, η ψυχή γίνεται αδρανής και άτονη. Και όταν αντίθετα, η ψυχή εξυψώνεται με την αρετή, οι σαρκικές επιθυμίες μαραίνονται. (Μέγας Βασίλειος)
• Κανείς χωρίς κόπους, πολλούς πόνους, ιδρώτες, βία, στενοχώρια και θλίψη, δεν ξεπέρασε τον σκοτασμό της ψυχής του, ούτε είδε φως του Παναγίου Πνεύματος... Διότι η Βασιλεία των Ουρανών είναι βιαστή και βιαστές αρπάζουσιν αυτήν (Ματθ. 11,12). (Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος)
• Η ψυχή η οποία κυβερνάται από τον Θεό, πρέπει να έχει τα εξής γνωρίσματα· ευθύτητα, πραότητα, αλήθεια, ταπεινοφροσύνη, αγαθωσύνη, δικαιοσύνη και κάθε εύλάβεια. Επίσης και ανεξικακία, φιλανθρωπία, συμπάθεια, αγάπη ανυπόκριτη, μακροθυμία, καρτερία και υπομονή. Όποια έχει τα αντίθετα από αυτά, δεν έχει κυβερνήτη τον Θεό. (Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος)
• Την ψυχή, την ψυχή να φροντίζετε περισσότερο και όχι την σάρκα, που θα πάει στο χώμα και θα την φάνε τα σκουλήκια. (Άγιος Αρσένιος ο Καππαδόκης)
• Μην κατατάσσεις ποτέ μια ψυχή. Κάθε ψυχή είναι κάτι το ξεχωριστό. (Ιερός Αυγουστίνος)
• Τούτο το σώμα που βλέπετε είναι το φόρεμα της ψυχής. Η ψυχή είναι άνθρωπος, η ψυχή είναι που βλέπει, ακούει, ομιλεί, περπατεί, μαθαίνει επιστήμες, δίνει ζωή στο σώμα και δεν το αφήνει να βρωμήσεο. Και άμα βγει η ψυχή, τότε βρωμά, σκουληκιάζει το σώμα. Το κορμί έχει μάτια, μα δεν βλέπει, έχει τα ώτα, μα δεν ακούει, ομοίως και οι υπόλοιπες αισθήσεις του σώματος αλλά όλα ενεργούνται δια της ψυχής. (Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός)
• Η ψυχή είναι αυτή που δίνει ζωή στο σώμα και τρέφει και κινεί το σώμα και το κάνει να αισθάνεται. Ενώ το σώμα χωρίς την ψυχή είναι νεκρό, ακίνητο και αναίσθητο. (Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης)
• Όταν η ψυχή δεν υπακούει στον Θεό, τότε το σώμα αρνείται να υπακούσει στην ψυχή. (Ιερός Αυγουστίνος)
• Η ψυχή ομοιάζει με λυχνάρι, που έχει ως έλαιο την αγαθοεργία, αντί για φυτίλι φέρει την αγάπη, πάνω στην οποία απαναπαύεται, αντί για φως, η Χάρις του Αγίου Πνεύματος. Όταν εξαφανιστεί τούτο το έλαιο, δηλαδή η αγαθοεργία, αναγκαστικά η αγάπη που ενυπάρχει στην ψυχή, αντί για φυτίλι ψυχραίνεται και έτσι το φως της κηδεμονίας της Χάριτος του Θεού απομακρύνεται από τους ανθρώπους, που απέφυγαν την αρετή και φυγάδευσαν την αγάπη. (Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς)
• Αρχή του φωτισμού της ψυχής και τεκμήριο της υγείας της είναι, το να βλέπει ο νους τα σφάλματά του, που είναι σαν την άμμο της θάλασσας. (Άγιος Πέτρος ο Δαμασκηνός)
• Ο ψόγος κάνει την ψυχή στερεή, ενώ ο έπαινος την κάνει χαλαρή και οκνηρή στα καλά. (Άγιος Ηλίας ο Πρεσβύτερος)
• Η ψυχή φαίνεται υγιής εξωτερικά, αλλά η αρρώστια της συνήθως κρύβεται στο βάθος της αισθήσεως. Αν τώρα πρέπει οπωσδήποτε να βγει έξω η αρρώστια με την επανάληψη των ελέγχων και να μπει μέσα η υγεία με τον ανακαινισμό του νου, είναι ανόητος εκείνος που αποκρούει τους ελέγχους και δεν ντρέπεται να είναι ξαπλωμένος πάντοτε στο νοσοκομείο της αναισθησίας. (Άγιος Ηλίας ο Πρεσβύτερος)
• Η σάρκα δεν μπορεί να αμαρτήσει από μόνη της. Θα πρέπει πριν, να την παρασύρει και να την δελεάσει η ψυχή. (Άγιος Ιουστίνος)
• Όπως δηλαδή το καθαρό ασήμι όταν εκτεθεί στις ακτίνες του ηλίου, εκπέμπει ακτίνες και αυτό, όχι μόνο από την ίδια του τη φύση, αλλά και από την ηλιακή λάμψη, έτσι και η ψυχή, όταν καθαρθεί και γίνει λαμπρότερη από κάθε ασήμι, δέχεται ακτίνα, από την λαμπρότητα του Αγίου Πνεύματος, η οποία γίνεται δική της λαμπρότητα. (Όσιοι Κάλλιστος και Ιγνάτος οι Ξανθόπουλοι)
• Όταν μια ψυχή είναι φωτεινή, οι σκοτεινές δυνάμεις (δαίμονες), δεν μπορούν να την κοιτάξουν. Είναι βλέπεις σαν τις νυχτερίδες, που φοβούνται το φως. Την κοιτάζουν μόνο, όταν αρχίζει να γίνεται σκοτεινή. Τρέχουν παντού ακατάπαυστα. Και μόλις διακρίνουν μια ψυχή σκοτεινιασμένη, πέφτουν πάνω της και την πειράζουν με εμπαθείς λογισμούς, επιθυμίες και συναισθήματα, πασχίζοντας να την ρίξουν στην αμαρτία. Το ίδιο βέβαια κάνουν και στις φωτεινές ψυχές, αλλά χτυπιούνται από φωτεινές ακτίνες, σαν από βέλη και αναγκάζονται να παραιτηθούν από την προσπάθειά τους. (Άγιος Θεοφάνης ο Έγκλειστος)
• Όσο μια φυσική ανάγκη ενός ανθρώπου δεν ικανοποιείται, τόσο εκείνη αυξάνεται. Για παράδειγμα, αν η ανάγκη της πείνας δεν ικανοποιηθεί, η πείνα θα αυξηθεί. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με την ψυχή. Οι άνθρωποι ακατάπαυστα αναζητούν τροφή, για την πεινασμένη ψυχή τους. Αλλά μάταια, διότι ο διάβολος τους έχει τυφλώσει και δεν συναισθάνονται την πλάνη τους, ακολουθούν λάθος δρόμους, με αποτέλεσμα να βασανίζονται μέσα στα αδιέξοδα και τα σκοτάδια. Τρέχουν πέρα δώθε σαν τα λιοντάρια, αναζητώντας κάτι να καταβροχθίσουν. (Άγιος Θεοφάνης ο Έγλειστος)
• Η ψυχή του ανθρώπου κρύβει πολύ καλό στα βάθη της. Απλώς πρέπει να το αναζητήσεις. (Όσιος Λέων της Όπτινα)
• Ο άνθρωπος με την σάρκα του ομοιάζει με αναμ­μένο κερί. Το κερί είναι προορισμένο να λιώσει και ο άνθρωπος να πεθάνει. Η ψυχή του όμως είναι αθά­νατη, γι' αυτό και η μέριμνά μας πρέπει να στρέφεται περισσότερο για την ψυχή παρά για το σώμα: «Τι γάρ ωφελείται άνθρωπος, εάν τον κόσμον όλον κερδήση, την δε ψυχήν αυτού ζημιωθή; ή τι δώσει άνθρωπος αντάλλαγμα της ψυχής αυτού» (Ματθ. ιστ', 26). (Όσιος Σεραφείμ του Σάρωφ)
• Όπως το κερί αν δεν θερμανθεί και μαλακώσει, δεν μπορεί να δεχθεί επάνω του την σφραγίδα, έτσι και η ψυχή, χωρίς να δοκιμασθεί με τους κόπους και τις ασθένειες δεν μπορεί να λάβει επάνω της την σφραγίδα της αρετής. (Όσιος Σεραφείμ του Σάρωφ)
• Η ειρήνη ή η ταραχή της ψυχής, η χαρά ή η θλίψη, είναι αποτέλεσμα της ενέργειας του Θεού, που αντικατοπτρίζεται στον ευλαβή νου, όπως ο ήλιος σε μια σταγόνα νερό. Όσο πιο καθαρό είναι το νερό της σταγόνας, τόσο καλύτερη και διαυγέστερη θα είναι η αντανάκλαση. Όσο πιο θολή είναι η σταγόνα, τόσο πιο αδύνατη θα είναι η αντανάκλαση. Όταν η ψυχή είναι ακάθαρτη και βρίσκεται σε βαθύ σκοτάδι, τότε δεν υπάρχει αντανάκλαση. Η ψυχή παραμένει σε κατάσταση πνευματικού σκότους. Σε αυτήν την κατάσταση, ο άνθρωπος έχει μάτια και δεν βλέπει, αυτιά και δεν ακούει... (ΆγιοςΙωάννηςτηςΚροστάνδης)
• Όπως στον υλικό κόσμο το σκοτάδι έρχεται όταν βασιλεύει ο ήλιος, έτσι και στον πνευματικό κόσμο το σκοτάδι προκαλείται, όταν ο νοητός Ήλιος απομακρύνεται από την ψυχή μας. Και τότε αυτή καλύπτεται από το σκοτάδι του διαβόλου. Πρέπει να προσέχουμε όμως, όπως είπε ο Κύριος, «ίνα μη σκοτία ημάς καταλάβει. (ΆγιοςΙωάννηςτηςΚροστάνδης)
• Ό,τι είναι η γη για τα φυτά, είναι ο Θεός για την ψυχή. (Άγιος Ιωάννης της Κροστάνδης)
• Ο άνθρωπος είναι σαν το πουλί, που ο καιρός το στολίζει με πολύχρωμα πούπουλα. Όμως, σαν έρθει ο καιρός θα μαδήσει τα πούπουλά σου. Άμα δέσεις υπερβολικά την ψυχή σου με τα πούπουλα, ο καιρός με τα πούπουλα, θα μαδήσει και την ψυχή σου. Ω, πόση άσχημη, θα είναι τότε η γύμνια σου! (Άγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς)
• Τα μάτια είναι ο καθρέφτης της ψυχής. (Άγιος Γαβριήλ ο δια Χριστόν Σαλός)
• Αν δεν έχουμε επαρκή τροφή, τότε ο άνθρωπος, και το ανθρώπινο σώμα την ψάχνει. Έτσι η ψυχή μας αναζητά την πνευματική τροφή. Και όταν απουσιάζει, ο άνθρωπος το γεμίζει με κάτι άλλο. Η ψυχή θρηνεί, καταφεύγει στο κάπνισμα, στην κατάχρηση ναρκωτικών, στη μέθη και σε όλες τις άλλες κακίες. (ΣτάρετςΗλίαςτηςΌπτινας)
• Αυτός που βλάπτει μια ψυχή βοηθάει στο έργο των δαιμόνων, ενώ αυτός που ωφελεί μια ψυχή, συνεργάζεται με τους αγίους αγγέλους. (Αββάς Δωρόθεος)
• Τα τέσσερα πράγματα που σκοτίζουν την ψυχή: Μίσος, εξουδένωση, ζήλεια, γογγυσμός. (Γέροντας Αιμιλιανός ο Σιμωνοπετρίτης)
• Ό,τι δεν ωφελεί την ψυχή, είναι μάταιο. (ΓέρονταςΕφραίμτης Αριζόνας)
• Τα όνειρα είναι απόδειξη ότι υπάρχει ψυχή και ότι η ψυχή έχει τα δικά της μάτια. Είναι επίσης μια απόδειξη ότι η ψυχή ζει εκτός χώρου και χρόνου. Όπως κλείνεις τα μάτια στον ύπνο και η ψυχή βλέπει (όνειρα), έτσι κλείνεις τα μάτια στο θάνατο και η ψυχή εξακολουθεί να βλέπει. Μόνο που δεν βλέπει όνειρα, αλλά υπερκόσμιες πραγματικότητες. (Γέροντας Εφραίμ της Αριζόνας)
• Όπως υπάρχουν οι 5 σωματικές αισθήσεις, έτσι και η ψυχή έχει 5 ψυχικές αισθήσεις που είναι: ο νους, η διάνοια, η φαντασία, η αίσθηση και η δόξα. Ο νους είναι πλασμένος για να βλέπει το Θεό, την Παναγία τους αγγέλους, τους Αγίους, τους άνθρωπους (καλούς και κακούς), τους δαίμονες και τον εαυτόν της (αυτοόραση της ψυχής). Η διάνοια επεξεργάζεται το ''υλικό'' του νου και το συναρμολογεί, για να εκφραστεί το ''υλικό'' με τον προφορικό ή τον ενδιάθετο λόγο. Η φαντασία (η υγιής και όχι η αρρωστημένη) μας επιτρέπει να φέρνουμε στον νου μας αληθινά ''ιερά'' γεγονότα π.χ. την Σταύρωση του Χριστού, για να παράγουμε έτσι ''άγιες'' σκέψεις που θα μας βοηθήσουν να προσευχηθούμε, να συναισθανθούμε την αμαρτωλότητα μας, βοηθώντας έτσι στην σωτηρία μας. Η αίσθηση είναι το πνευματικό ''ραντάρ'' του ανθρώπου, με το οποίο ο άνθρωπος πληροφορείται αγιοπνευματικώς, ποιοί είναι οι δαιμονικοί λογισμοί που πλησιάζουν το νου και ποιοί οι αγαθοί λογισμοί. Τέλος δόξα είναι η αίσθηση που θα μας βοηθήσει για να καταλάβουμε, ότι αυτό που βλέπουμε με τα σωματικά μας μάτια είναι αληθινό ή είναι δαιμονική απάτη. (Γέροντας Εφραίμ Σκήτης Αγίου Ανδρέα)
• Η ψυχή δεν έχει υλικό σχήμα είναι πνοή Θεού, αλλά όταν εμείς θέλουμε να την αγιογραφήσουμε, θα της δώσουμε το ανθρώπινο σχήμα του σώματος, διότι στις διάφορες εκδηλώσεις του σώματος, η ψυχή παίρνει το σχήμα του σώματος. Γι΄αυτό και όταν προσευχόμαστε γονατιστοί, η ψυχή παίρνει και αυτή το ταπεινό σχήμα του σώματος μας. (Γέροντας Εφραίμ Σκήτης Αγίου Ανδρέα)
• Η ψυχή έχει 3 ονόματα: Λέγεται καρδία, λέγεται ψυχή, λέγεται και πνεύμα. Το ίδιο πράγμα με 3 ονομασίες. Όταν μιλούμε για λογισμούς, για συναισθήματα και για πάθη, ονομάζουμε την ψυχή μας ως καρδία (Μακάριοι οι καθαροί τη καρδία...). Όταν όμως μιλούμε για τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος που λάβαμε στο Άγιο Βάπτισμα, τότε ομιλούμε περί ψυχής. Όταν όμως αποχωριστεί η ψυχή από το σώμα (σωματικός θάνατος), τότε η ψυχή ονομάζεται πνεύμα.(Γέροντας Εφραίμ Σκήτης Αγίου Ανδρέα)
• Όταν η ψυχή βγει από το σώμα, η ταχύτητα της ψυχής πολλαπλασιάζεται εις την νιοστή! Φανταστείτε τι μεγάλη ταχύτητα έχει η ψυχή εκτός του σώματος! Είναι ασύλληπτες οι αγγελικές ταχύτητες, όπως και αυτές των κεκοιμημένων ψυχών. (Γέροντας Εφραίμ Σκήτης Αγίου Ανδρέα)
• Όταν η ψυχή μας είναι μέσα στο σώμα, τότε λέγεται ψυχή. Όταν η ψυχή μας είναι έξω από το σώμα, τότε λέγεται και πνεύμα. (Γέροντας Εφραίμ Σκήτης Αγίου Ανδρέα)
• Δεν γεννηθήκαμε για να κατακτήσουμε τον κόσμο. Γεννηθήκαμε μόνο, για να καθαρίσουμε τη ψυχή μας. (ΓέρονταςΕυμένιος Σαριδάκης)
• Οι δυνάμεις της ψυχής είναι τέσσερις. Φρόνηση, σωφροσύνη, ανδρεία και δικαιοσύνη. Αυτές τις διέστρεψε η παράλογη χρήση και η αμαρτωλή ζωή. Και όχι μόνο δεν λειτουργούσαν σύμφωνα με τη φύση τους, όπως τοποθετήθηκαν στην θεοειδή ψυχή, αλλά έγιναν υπόδουλες στην αμαρτία και όργανα του θανάτου. Όσοι θέλουν να αγωνιστούν, πρέπει να αρχίσουν την ανάπλαση και αναγέννηση, με τη βοήθεια της Χάρης από αυτές. Κατά τους Πατέρες, οι δυνάμεις αυτές γεννιούνται και λειτουργούν από το τριμερές της ψυχής, το λογιστικό, το θυμικό και το επιθυμητικό. Από το λογιστικό, το νου, πηγάζουν η φρόνηση και η δικαιοσύνη, δηλαδή η διάκριση. Από το θυμικό, η ανδρεία και από το επιθυμητικό, η σωφροσύνη. Σε κάθε μια δύναμη υπάρχουν δύο παρά φύση πάθη, ανιούσας και κατιούσας αθλιότητας. Στη φρόνηση ανιούσα αθλιότητα είναι το «υπέρ φρονείν», κατιούσα η αφροσύνη. Στη σωφροσύνη άνω είναι η ηλιθιότητα και κάτω η ακολασία. Η ανδρεία άνω έχει τη θρασύτητα και κάτω τη δειλία. Η δικαιοσύνη άνω έχει τη μειονεξία και κάτω την πλεονεξία. (ΓέρονταςΙωσήφοΒατοπαιδινός)